ΠΟΛΙΤΙΚΑ- ενότητα 18η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 18^η (από μετάφραση)

«ΠΡΕΠΕΙ ΤΟ ΠΛΗΘΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΝΑ ΑΣΚΕΙ

ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ;»

 

Η ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΑΘΡΟΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

Στο κείμενο που ακολουθεί, ο Αριστοτέλης διατυπώνει την αθροιστική θεωρία, στην προσπάθειά του να προβεί σε μια ριζική θεωρητική θεμελίωση του δημοκρατικού πολι­τεύματος.

Η αξία της συνεισφοράς των πολλών είναι γνωστή ήδη από τα χρόνια του Ομήρου. Στη ραψωδία Ν της Ιλιάδας ο ποιητής βάζει κάποια στιγμή στο στόμα του Ποσειδώνα την ακόλουθη φράση: «κι οι πιο αχαμνοί, σαν πουν να σμίξουνε, κάτι θα κάνουν πάντα»

Το θέμα στην ενότητα αυτή συμπυκνώνεται στο ερώτημα: «Τι είναι καλύτερο για την πόλη: τη διακυβέρ­νηση της να την έχουν στα χέρια τους οι πολλοί ή μήπως λίγοι αλλά άρι­στοι;». Ο Αριστοτέλης διατυπώνει την άποψη ότι το θέμα είναι πολύ εν­διαφέρον, εξαρχής όμως υποστηρίζει ότι κάθε ένα από τα δύο ενδεχόμε­να, έχει και αρνητικά και θετικά στοιχεία.

 

Αρνητικό στοιχείο 

Α. Το κάθε επιμέρους άτομο μπορεί να μην είναι αξιόλογος άνθρωπος.
Θετικά στοιχεία
α. Όλα μαζί τα επιμέρους άτομα μπορούν να αποτελέσουν μια δύναμη ανώτερη από τη δύναμη των λίγων και αρίστων.
β. Αθροιστικά η αρετή των πολλών μπορεί να αποδειχτεί αποτελεσμα­τικότερη από τη συνολική αρετή των λίγων. Ο καθένας διαθέτει ένα μόριο αρετής και φρόνησης και έτσι ενωμένοι οι πολλοί γίνονται αθροιστικά μια υπολογίσιμη δύναμη.
γ. Οι πολλοί κρίνουν καλύτερα.

 

Η ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΟΥΝ

Σε τι συνίσταται άραγε η υπεροχή των πολλών; Στο ότι, ακριβώς, είναι πολλοί! Ο καθένας από αυτούς μπορεί να είναι ασήμαντος, όταν όμως συνενωθούν, είναι δυνατόν το σύνολο που θα προκύψει να συγκεντρώνει αθροιστικά τις αρε­τές όλων των μελών του, οι οποίες χαρακτηρίζονται από συμπληρωματικότητα. Το αποτέλεσμα είναι να υπερέχει το πλήθος σε σύγκριση με τους λίγους και άριστους.

Ο αριθμός των πολλών όχι μόνο δεν παρασύρει τον Αριστοτέλη σε υποτί­μηση της ωριμότητάς τους και σε περιφρόνηση του κύρους της συλλογικής κρίσης τους, αλλά και χρησιμοποιείται ως επιχείρημα, προκειμένου να καταδειχτεί η υπεροχή τους σε σύγκριση με τον εκάστοτε ειδικό. Μπο­ρεί ο καθένας χωριστά να μειονεκτεί σε σύγκριση με τον ειδήμονα, όλοι μαζί όμως είναι ή καλύτεροι ή, τουλάχιστον, όχι χειρότεροι από αυτόν.

 Ο Αριστοτέλης, προκειμένου να αποδείξει τη μεγάλη αξία της συνεισφοράς του πλήθους έναντι της συνεισφοράς των ολίγων και αρίστων, χρησιμοποιεί την επαγωγική μέθοδο και ως τεκμήρια τα εξής παραδείγματα:

 α) Η οργάνωση ενός δείπνου.

β) Ο άνθρωπος με τα πολλά χέρια και πόδια.

γ) Η κριτική μουσικών και ποιητικών έργων.

 

Στο δεύτερο μέρος της ενότητας ο Αριστοτέλης διερευνά το θέμα της άσκησης της εξουσίας από τους λίγους και άριστους. Για το θέμα αυτό διαπιστώνει τα αρνητικά και θετικά στοιχεία:

 α) Το θετικό στοιχείο είναι ότι οι λίγοι, αλλά αξιόλογοι αυτοί άνθρωποι, οι άριστοι δηλαδή συγκεντρώνουν στο πρόσωπό τους θετικές ιδιότητες που στο πλήθος είναι διάσπαρτες και χάνονται.

β) Το αρνητικό στοιχείο είναι ότι συνολικά οι ιδιότητες αυτών των λίγων μπορεί να είναι λιγότερες από τις θετικές ιδιότητες των πολλών ως συνόλου.

 Ο Αριστοτέλης παραθέτει στη συνέχεια μια σειρά παραδειγμάτων, για να δείξει την υπεροχή της ολότητας απέναντι στα μεμονωμένα άτομα.

·       ο σπουδαίος σε σύγκριση με τα ά­τομα κατώτερης ηθικότητας

·       ο ωραίος σε σχέση με τους μη ωραίους

 Συμπέρασμα: Μπορεί να πει κανείς ότι, όπως στη ζωγραφική ο ζωγράφος συνενώνει σε μια προσωπογραφία πολλά επιμέρους διάσπαρτα ωραία στοιχεία, «έτσι και στην πόλη μπορεί κάθε επιμέρους άτομο να μην είναι τίποτε αξιόλογο, ενωμένοι όμως όλοι μαζί οι πολίτες μπορούν να είναι καλύτε­ροι και αποτελεσματικότεροι από τους λίγους και αρίστους».

 

Η ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΥΦΟΥΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Ο Αριστοτέλης διερευνά με επιφύλαξη και διστακτικότητα στο ύφος το θέμα της άσκησης της εξουσίας από το πλήθος. Η επιφύλαξή του αυτή διαφαίνεται στις εξής φράσεις: «πρέπει μάλλον να την ασκεί το πλήθος», «νομίζω ότι μπορεί να συζητηθεί», «παρουσιάζει, βέβαια, κάποιες δυσκολίες», «περιέχει όμως ίσως και κάποια αλήθεια», καθώς και στη συνέχεια με τα: «μπορεί κανείς να πει τούτο», «το κάθε επιμέρους άτομο μπορεί να μην είναι τίποτε το αξιόλογο», «ενωμένοι όμως όλοι μαζί είναι ενδεχόμενο να είναι». Αυτό οφείλεται στην επιθυμία και επιδίωξή του να διερευνήσει όλα τα θέματα, χωρίς να παραλείψει καμία πτυχή. Το διαλλακτικό ύφος του κειμένου δίνει την διάσταση της αντικειμενικότητας στην διερεύνηση των ενδεχόμενων.

 

Ο ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Μελετώντας συνολικά την ενότητα παρατηρούμε τον αναλογικό τρόπο σκέψης του Αριστοτέλη, με τον οποίο στηρίζει την «αθροιστική αρχή» και ο οποίος γίνεται φανερός με τη χρήση παραδειγμάτων. Έτσι, όπως συμβαίνει με τους συνδαιτυμόνες στα δείπνα και με τους κριτές μουσικών και ποιητικών έργων, το ίδιο συμβαίνει και με την άσκηση της εξουσίας από τους πολλούς· η συνεισφορά δηλαδή των πολλών οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσματα. Φαίνεται λοιπόν ότι στα πρακτικά ζητήματα  η «αθροιστική αρχή» είναι σωστή.